عاشورا میدان نمایش اوج عیار انسانیت توسط کسانی است که مرواریدهای معرفت و اخلاص خود را در جلوی چشمان تاریخ به نمایش گزاردند. در این میان، اهل بیت امام حسین علیه السلام جلوه تازه ای از صله رحم و نسبت های خانوادگی عیان ساختند.

اوج رخ نمایی شخصیت های عاشورایی در زمان شهادت عزیزان نمایان شد. در ماجرای شهادت جوان رعنای امام حسین علیه السلام، این دو پدر و پسر، درس های فراموش ناشدنی از خود به یادگار گذاشتند.

در این جا، پس از اشاره به تعلق خاطرشدید بین این دو پدر و پسر، به درس هایی که از سیره این دو بزرگوار در جریان به خون غلطیدن پسر، آموخته می شود خواهیم پرداخت.
 

علاقه شدید بین امام حسین و علی اکبر علیهما السلام

حضرت علی اکبر علیه السلام حقیقتاً میوه دل امام حسین علیه السلام بود. این نکته، از نوع رفتار امام حسین علیه السلام که گزارش شده نیز به خوبی روشن می شود. برای نمونه به چند گزاره تاریخی که نشان دهنده تعلق خاطر شدید امام علیه السلام به پسر بزرگشان است اشاره می کنیم.
 
خصلت های ویژه حضرت علی اکبر علیه السلام
در تاریخ نقل شده است که پس از راهی شدن حضرت علی اکبر علیه السلام به سوی میدان جنگ در کربلا، امام حسین علیه السلام جمله عجیبی در مورد خصلت های ویژه پسر خود بر زبان آوردند و فرمودند: «اللَّهُمَّ اشْهَدْ فَقَدْ بَرَزَ إِلَیْهِمْ غُلَامٌ أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِکَ ص وَ کُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَى نَبِیِّکَ نَظَرْنَا إِلَیْهِ فَصَاحَ وَ قَالَ یَا ابْنَ سَعْدٍ قَطَعَ اللَّهُ رَحِمَکَ کَمَا قَطَعْتَ رَحِمِی؛ ‏[1]

خداوندا! شاهد باش، جوانى به جنگ با این ها شتافته که شبیه ترین مردم از نظر خلقت و خلق و منطق به پیامبر توس؛. هر گاه مشتاق پیامبرت می شدیم او را مى‏نگریستیم. بعد فریاد زد و فرمود: اى پسر سعد خدا رحِمت را قطع کند آن گونه که قطع رحم کردى».

از این عبارات روشن است که جدای از ویژگی های ممتاز ظاهری و باطنی حضرت علی اکبر علیه السلام، شباهت های بی همتای او با رسول خدا صلّی الله علیه و آله، شدت علاقه و محبت قلبی حضرت به پسرشان را صد چندان کرده است.
 
وداع سخت پدر و پسر
زاویه دیگری که نشان دهنده ارتباط ویژه قلبی بین این شاه و شاهزاده کربلا است در نوع وداع سخت، تلخ و جان فرسای این دو بزرگوار که در چند فراز عاطفی نمود عینی می یابد.

یکی هنگام عازم شدن پسر به میدان است که در مورد نوع نگاه و رفتار امام حسین علیه السلام در بعضی نقل ها چنین آمده است: «ثُمَ‏ نَظَرَ إِلَیْهِ نَظَرَ آیِسٍ مِنْهُ وَ أَرْخَى ع عَیْنَهُ وَ بَکَى‏؛ [2] سپس نگاهى مأیوسانه به او کرد و چشمان خودرا به زیر افکند و اشک ریخت.»

زمان دیگر، موقعی بود که علی اکبر علیه السلام پس از جنگی طاقت فرسا، عطشناک خدمت پدر رسید و عرض کرد: «پدر جان، تشنگی مرا کشت و سنگینی آهن (زره) بی تابم کرد. آیا آبی هست؟» این جا بود که امام علیه السلام گریه کرد و وعده سیرابی ابدی را به او داد. [3]

سومین زمان، موقعی بود که حضرت سید الشهداء خود را بالای سر بدن غرقه به خون جوانش رساند که تاریخ، این لحظه را جزء سخت ترین لحظات در کربلا ثبت کرده است به گونه ای که نقل شده است: «انْهَمَلَتْ‏ عَیْنَاهُ‏ بِالدُّمُوعِ ثُمَّ قَالَ عَلَى الدُّنْیَا بَعْدَکَ الْعَفَاء؛ [4] از چشم هایش اشک می بارید سپس فرمود: پس از تو، خاک بر سر دنیا و زندگانی دنیا.»

و اما درس های مکنون این مصیبت که از دو معلم کربلا می آموزیم، یکی امام و پدر؛ و دیگری مأموم و پسر!
 

درس هایی از پدر

امام حسین علیه السلام به عنوان یک امام معصوم و در نقش پدر، درس های بزرگی هنگام مواجهه با مصیبت جوان رعنا و میوه دل خود به یادگار گذاشتند که برخی از آن ها از این قرار است.
اگر چه سر رشته همه هدایت ها در امام معصوم خلاصه می شود اما پویندگان راه امام نیز می توانند در نقش هایی که خدا برای هر کسی مقدر کرده در قامت معلمی زبردست ظاهر شده و درس های قابل تأمل و ارزشمندی را خلق کنند.
گذر از دنیا و آرزوهایش
چنان که گفته شد، نگاه امام حسین علیه السلام به فرزند برومندش علی اکبر علیه السلام یادآور سیرت و صورت و صوت دلنشین جد بزرگوارشان رسول خدا صلّی الله علیه و آله بود، و چه چیزی در دنیا بیش نگاه به این فرزند خوش سیرت برای امام علیه السلام لذت آفرین است؟ با این حال، امام حسین علیه السلام نشان داد که باید بالأخره روزی از این دنیا و آرزوهایش دل برید و چه بهتر این که، میوه دل انسان، تحفه ای پیشاپیش انسان در بهشت باشد.
 
ایثار و فداکاری
اوج ایثار و فداکاری در جایی نمایان می شد که انسان، عزیزترین داشته های خود را در راه خدا فدا کند و چه کسی عزیزتر و دوست داشتنی تر از فرزندی همانند علی اکبر علیه السلام؟! چنان که، امام حسین علیه السلام هنگام روانه ساختن علی به میدان، از میزان علاقه خود پرده برداشته و می فرماید: «هر گاه مشتاق پیامبرت می شدیم او را مى‏نگریستیم.» [5]
 
ادامه راه تا آخرین نفس
گاهی مصیبت ها موجب می شوند فرد مصیبت زده تا مدتی دست از کار و وظیف خود بردارد و مأیوسانه از ادامه زندگی و اهداف مورد نظر خود عقب نشینی کند در حالی که امام حسین علیه السلام در این مصیبت سهمگین همانند دیگر مصائب عاشورا هرگز و حتی برای لحظه ای از راه و هدف حق خود پشیمان و منصرف نشدند بلکه راه و هدف خود را تا آخرین لحظه ادامه دادند. این، یکی از بزرگ ترین درس ها برای استفاده از عمر است.

درس های پسر

اگر چه سر رشته همه هدایت ها در امام معصوم خلاصه می شود اما پویندگان راه امام نیز می توانند در نقش هایی که خدا برای هر کسی مقدر کرده در قامت معلمی زبردست ظاهر شده و درس های قابل تأمل و ارزشمندی را خلق کنند.

حضرت علی اکبر علیه السلام، جوانی شایست و رشد یافته در ادبستان حسینی است که نقش بی بدیلی او در تابلوی حماسه عظیم عاشورا حاوی نکات ارزشمندی از جمله موارد ذیل است.
 
تکیه بر حقانیت
امام حسین علیه السلام در جایی قبل از رسیدن به کربلا به خاطر خوابی که خبر از نزدیکی مرگ می داد کلمه استرجاع [6] را بر زبان آورد. حضرت علی اکبر علیه السلام از پدر پرسید: مگر ما بر حق نیستیم. حضرت فرمود: به خدا بر  حقیم. علی اکبر علیه السلام پاسخ داد: « یَا أَبَتِ‌ إِذًا لاَ نُبَالِی؛ نَمُوتُ‌ مُحِقِّین؛ [7]  پدر جان؛ در این صورت، از مرگ حق مدارانه باکی نداریم.»
 
بار مسئولیت پسر بزرگ تر
همواره بین مسئولیت و حق تناسب برقرار است. هر مسئولیتی حق و هر حقی مسئولیتی را به دنبال دارد. در همین رابطه، امام رضا علیه السلام می فرمایند: «الْأَخُ‏ الْأَکْبَرُ بِمَنْزِلَةِ الْأَب؛ ‏[8] برادر بزرگ تر به منزله پدر است.»

حُسن سیرت و صورت علی اکبر علیه السلام بر جایگاه او نزد خاندان حسینی افزوده بود و اکنون که اصلی ترین دغدغه اهل حرم، تنهایی و غربت امام حسین علیه السلام بود، جوان رعنایش علی اکبر علیه السلام مسدولیت خود در حمایت از پدر و امام زمان خویش را به انجام رساند؛ چنان که اولین شهید از فرزندان ابوطالب(بنی هاشم) نامیده شد.[9]
 
اقدام به موقع
تیزبینی و شناخت سریع وظیفه و اقدام به موقع حضرت علی اکبر علیه السلام اولین رونمایی از حماسه حسینی او در کربلاست. او وقتی غربت و تنهایی پدر را مشاهده کرد و در حالی که اصحاب همگی به شهادت رسیده بودند با اجازه از پدر قدم به میدان شهادت گذاشت.
 
سبقت در شهادت
پیشتازی در کارهای صحیح و خیر، نشان دهنده برتری فضل و تقرب افراد است چنان که قرآن کریم می فرماید: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُون‏؛ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُون‏؛ [10]  و سبقت‏گیرندگان مقدمند؛ آنانند همان مقربان [خدا].» حضرت علی اکبر علیه السلام اولین فرد از بنی هاشم بود که با اجازه از پدر وارد میدان مبارزه شده و به شهادت رسید. درس سبقت و پیشتازی در امور خیر، الگویی برای همه افراد جامعه اسلامی به خصوص جوانان انقلابی است.

پی نوشت
[1] ابن طاووس، على بن موسى، اللهوف على قتلى الطفوف / ترجمه فهرى - تهران، چاپ: اول، 1348ش، ص113.
[2] همان.
[3] ابن طاووس، على بن موسى، اللهوف على قتلى الطفوف / ترجمه فهرى - تهران، چاپ: اول، 1348ش، ص113: قَالَ یَا أَبَتِ الْعَطَشُ قَدْ قَتَلَنِی وَ ثِقْلُ الْحَدِیدِ قَدْ أَجْهَدَنِی فَهَلْ إِلَى شَرْبَةٍ مِنَ الْمَاءِ سَبِیلٌ فَبَکَى الْحُسَیْنُ ع وَ قَالَ وَا غَوْثَاهْ یَا بُنَیَّ قَاتِلْ قَلِیلًا فَمَا أَسْرَعَ مَا تَلْقَى جَدَّکَ مُحَمَّداً ص فَیَسْقِیَکَ بِکَأْسِهِ الْأَوْفَى شَرْبَةً لَا تَظْمَأُ بَعْدَهَا أَبَدا.
[4] مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد - قم، چاپ: اول، 1413 ق، ج‏2 ؛ ص106.
[5] ابن طاووس، على بن موسى، اللهوف على قتلى الطفوف / ترجمه فهرى - تهران، چاپ: اول، 1348ش، ص113.
[6] انّا لله و انّا إلیه راجعون.
[7] ابو مخنف کوفى، لوط بن یحیى، وقعة الطفّ - ایران ؛ قم، چاپ: سوم، 1417 ق، ص177.
[8] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق، ص442.
[9] ابو مخنف کوفى، لوط بن یحیى، وقعة الطفّ - ایران ؛ قم، چاپ: سوم، 1417 ق، ص241: کَانَ‌ أَوَّلَ‌ قَتِیلٍ‌ مِنْ‌ بَنِی أَبِی طَالِبٍ‌ یَوْمَئِذٍ: عَلِیٌّ‌ الْأَکْبَرُ بْنُ‌ الْحُسَیْنِ‌ بْنِ‌ عَلِیٍّ‌ [عَلَیْهِ‌ السَّلاَمُ‌].
[10] سوره واقعه، آیات 10 و11.